wojna trzydziestoletnia
wojna trzydziestoletnia była XVII-wiecznym konfliktem religijnym toczonym głównie w Europie Środkowej . Pozostaje to jedna z najdłuższych i najbardziej brutalnych wojen w historii ludzkości, z ponad 8 milionami ofiar w wyniku bitew wojskowych, a także głodu i chorób spowodowanych konfliktem. Wojna trwała od 1618 do 1648 roku, zaczynając jako bitwa między państwami katolickimi i protestanckimi, które utworzyły Święte Cesarstwo Rzymskie. Jednak w miarę rozwoju wojny trzydziestoletniej nie chodziło o religię, a o to, która grupa będzie ostatecznie rządzić Europą. Ostatecznie konflikt zmienił geopolityczne oblicze Europy oraz rolę religii i państw narodowych w społeczeństwie.
przyczyny wojny trzydziestoletniej
wraz ze wstąpieniem cesarza Ferdynanda II na głowę państwa Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1619 roku, konflikt religijny zaczął podsycać.
jednym z pierwszych działań Ferdynanda II było zmuszenie obywateli Cesarstwa do wyznawania katolicyzmu, mimo że wolność religijna została przyznana w ramach pokoju Augsburskiego.
podpisany w 1555 r.jako kluczowy element Reformacji, pokój w Augsburgu był „czyim królestwem, jego religią”, co pozwoliło książętom państw w Królestwie przyjąć luteranizm / kalwinizm lub katolicyzm w swoich domenach.
to skutecznie uspokoiło narastające napięcia między narodami obu wyznań w Świętym Cesarstwie Rzymskim przez ponad 60 lat, chociaż wybuchły wybuchy, w tym wojna kolońska (1583-1588) i wojna o sukcesję juliańską (1609).
mimo to, Święte Cesarstwo Rzymskie mogło kontrolować znaczną część Europy w tym czasie, chociaż w zasadzie było zbiorem pół-autonomicznych państw lub fiefdomów. Cesarz z rodu Habsburgów miał ograniczoną władzę nad ich rządami.
Defenestracja Pragi
ale po dekrecie Ferdynanda o religii, szlachta Czeska w dzisiejszej Austrii i Czechach odrzuciła Ferdynanda II i pokazała swoje niezadowolenie, wyrzucając jego przedstawicieli przez okno na Zamku Praskim w 1618 roku.
tak zwana Defenestracja Pragi (fenestracja: okna i drzwi w budynku) była początkiem otwartego buntu w państwach Czeskich-które miały poparcie Szwecji i Danii – Norwegii-i początkiem wojny trzydziestoletniej.
powstanie Czeskie
w odpowiedzi na decyzję Ferdynanda II o odebraniu im wolności religijnej, głównie protestanckie Państwa północnoczeskie Świętego Cesarstwa Rzymskiego próbowały się oderwać, dalej rozdrobniając już luźno zorganizowaną sferę.
pierwszy etap wojny trzydziestoletniej, tzw. powstanie Czeskie, rozpoczął się w 1618 roku i był początkiem prawdziwie kontynentalnego konfliktu. W ciągu pierwszej dekady walk szlachta Czeska zawiązała sojusze z protestanckimi państwami Związkowymi na terenie obecnych Niemiec, podczas gdy Ferdynand II szukał poparcia swojego Katolickiego bratanka, króla Hiszpanii Filipa IV.
wkrótce armie obu stron były zaangażowane w brutalne wojny na wielu frontach, w dzisiejszej Austrii i na Wschodzie w Siedmiogrodzie, gdzie żołnierze Imperium Osmańskiego walczyli u boku bohemy (w zamian za roczne składki płacone sułtanowi) przeciwko Polakom, którzy byli po stronie Habsburgów.
zwycięstwo Ligi Katolickiej
na zachodzie armia hiszpańska sprzymierzyła się z tak zwaną Ligą katolicką, państwami narodowymi w dzisiejszych Niemczech, Belgii i Francji, które poparły Ferdynanda II.
przynajmniej początkowo siły Ferdynanda II odniosły sukces, tłumiąc bunt na Wschodzie iw Północnej Austrii, prowadząc do rozwiązania Unii protestanckiej. Walki trwały jednak dalej na zachód, gdzie król Danii i Norwegii Chrystian IV poparł Państwa protestanckie.
nawet z pomocą żołnierzy ze Szkocji, jednak armie Danii i Norwegii spadły na siły Ferdynanda II, oddając znaczną część północnej Europy cesarzowi.
Gustavus Adolphus
ale w 1630, Szwecja, pod przywództwem Gustavus Adolphus, wziął stronę północnych protestantów i dołączył do walki, z jego armii pomaga zepchnąć siły katolickie z powrotem i odzyskać wiele utraconych terytorium utracone przez Unii protestanckiej.
przy wsparciu Szwedów kontynuowano protestanckie zwycięstwa. Jednak gdy Gustaw Adolf zginął w bitwie pod Lutzen w 1632 roku, Szwedzi stracili część swojej determinacji.
korzystając z pomocy wojskowej Czeskiego szlachcica Albrechta von Wallensteina, który przekazał swoją armię liczącą około 50 000 żołnierzy Ferdynandowi II w zamian za wolność grabieży zdobytego terytorium, zaczął reagować i w 1635 r.Szwedzi zostali pokonani.
wynikający z tego traktat, tak zwany Pokój Praski, chronił Terytoria luterańskich / kalwińskich władców północno-wschodnich Niemiec, ale nie tych z południa i zachodu w dzisiejszej Austrii i Czechach. Ze względu na wysokie napięcia religijne i polityczne w tych ostatnich regionach, walki trwały nadal.
zaangażowanie Francuzów
Francuzi, choć katoliccy, byli rywalami Habsburgów i byli niezadowoleni z postanowień pokoju Praskiego.
w ten sposób Francuzi weszli w konflikt w 1635 roku. Jednak przynajmniej początkowo ich armie nie były w stanie stawić czoła siłom Ferdynanda II, nawet po jego śmierci ze starości w 1637 roku.
tymczasem Hiszpania, walcząc na polecenie następcy cesarza i syna Ferdynanda III, a później pod wodzą Leopolda I, przeprowadziła kontrataki i najechała terytorium Francuskie, zagrażając Paryżowi w 1636 roku. Francuzi jednak odzyskali siły, a walki między Sojuszem francusko-protestanckim a siłami Hiszpanii i Świętego Cesarstwa Rzymskiego trwały przez następne kilka lat.
w 1640 roku Portugalczycy zaczęli się buntować przeciwko swoim hiszpańskim władcom, osłabiając tym samym ich wysiłki militarne na rzecz Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Dwa lata później Szwedzi ponownie wkroczyli do walki, jeszcze bardziej osłabiając siły Habsburgów.
zmiana w wojnie trzydziestoletniej
następnego roku, 1643, była kluczowa w trwającym dziesięciolecia konflikcie. W tym samym roku Dania-Norwegia ponownie przystąpiła do walki zbrojnej, tym razem walcząc po stronie Habsburgów i Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
mniej więcej w tym samym czasie zmarł Francuski monarcha Ludwik XIII, pozostawiając TRON swojemu 5-letniemu synowi, Ludwikowi XIV i tworząc w Paryżu próżnię przywódczą.
w następnych latach armia francuska odniosła kilka znaczących zwycięstw, ale również poniosła znaczące porażki, szczególnie w bitwie pod Herbsthausen w 1645 roku. Również w 1645 roku Szwedzi zaatakowali Wiedeń, ale nie byli w stanie zdobyć miasta od Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
zdobycie Zamku Praskiego
w 1647 roku siły Habsburgów dowodzone przez Octavio Piccolominiego zdołały odeprzeć Szwedów i Francuzów z terenów obecnej Austrii.
w następnym roku, w bitwie pod Pragą – ostatniej znaczącej bitwie w wojnie trzydziestoletniej – Szwedzi zdobyli Zamek Praski od sił Świętego Cesarstwa Rzymskiego (i splądrowali bezcenną kolekcję sztuki na zamku), ale nie byli w stanie zdobyć większości miasta.
do tego czasu tylko tereny Austriackie pozostawały pod kontrolą Habsburgów.
Pokój Westfalski
w 1648 r.różne strony konfliktu podpisały serię traktatów zwanych pokojem Westfalskim, skutecznie kończącą wojnę trzydziestoletnią – choć nie bez znaczących skutków geopolitycznych dla Europy.
osłabiona walkami np. Hiszpania straciła panowanie nad Portugalią i Republiką holenderską. Porozumienia pokojowe przyznały również zwiększoną autonomię byłym Świętym Cesarstwu Rzymskiemu w niemieckojęzycznej Europie Środkowej.
dziedzictwo wojny trzydziestoletniej
ostatecznie jednak historycy uważają, że pokój Westfalski położył podwaliny pod powstanie nowoczesnego państwa narodowego, ustanawiając stałe granice dla krajów biorących udział w walkach i skutecznie dekretując, że mieszkańcy państwa podlegają prawom tego państwa, a nie prawom jakiejkolwiek innej instytucji, świeckiej lub religijnej.
to radykalnie zmieniło równowagę sił w Europie i spowodowało zmniejszenie wpływu na sprawy polityczne Kościoła katolickiego, a także innych grup religijnych.
mimo brutalnych walk w czasie wojny trzydziestoletniej, setki tysięcy osób zmarło w wyniku głodu spowodowanego konfliktem, a także epidemii tyfusu, choroby, która szybko rozprzestrzeniła się na obszarach szczególnie rozdartych przez przemoc. Historycy uważają również, że pierwsze europejskie polowania na czarownice rozpoczęły się podczas wojny, ponieważ podejrzana ludność przypisywała cierpienia w całej Europie w tym czasie do „duchowych” przyczyn.
wojna wywołała również strach przed „innym” w społecznościach na całym kontynencie europejskim i spowodowała wzrost nieufności wśród osób o różnych narodowościach i wyznaniach religijnych – uczucia, które utrzymują się w pewnym stopniu do dziś.