geniusz
Geniusz, w psychologii osoba o niezwykłej sile intelektualnej.
definicje geniuszu w kategoriach ilorazu inteligencji (IQ) są oparte na badaniach pochodzących z początku XX wieku. w 1916 amerykański psycholog Lewis M. Terman ustalił IQ dla „potencjalnego geniusza” na 140 i powyżej, poziom wykazywany przez około 1 na 250 osób. Leta Hollingworth, Amerykańska psycholog, która badała naturę i wychowanie geniusza, zaproponowała IQ na poziomie 180 jako próg-poziom, który przynajmniej teoretycznie jest wystawiany przez około jednego na dwa miliony ludzi. Jej prace w tym zakresie zostały opublikowane pośmiertnie jako Children Above 180 IQ, Stanford-Binet: Origin and Development (1942).
dzięki uprzejmości Archives of the History of American Psychology, University of Akron, Ohio
psychologowie, którzy specjalizują się w badaniach nad uzdolnionymi dziećmi, zauważyli jednak, że oznaczenie geniusza występuje znacznie częściej niż można by się spodziewać, co prowadzi niektórych do spekulacji, że pojawił się „guz” w normalnej krzywej, a w populacji ogólnej pojawia się o wiele więcej geniuszy niż mogłoby się wydawać statystycznie prawdopodobne. Istnieje oczywiście możliwość, że konwencjonalne testy inteligencji są nieskuteczne w mierzeniu zdolności intelektualnych poza określonym punktem. W każdym razie „geniusz”, zgodnie z tymi testami, oznacza po prostu wielką zdolność intelektualną i oznacza potencjał, a nie osiągnięcie. W tym sensie termin ten może być używany do scharakteryzowania dzieci, które nie miały jeszcze możliwości zdobycia Eminencji przez osiągnięcia. Coraz powszechniejszym i prawdopodobnie bardziej praktycznym zastosowaniem jest określanie dzieci tego rodzaju jako „uzdolnionych” i rozróżnienie pomiędzy dziećmi głęboko uzdolnionymi, tymi w górnej części 0,1% populacji, a dziećmi średnio uzdolnionymi, tymi w górnej części 10% populacji.
słowo geniusz jest używane w dwóch blisko spokrewnionych, ale nieco odmiennych znaczeniach. W pierwszym znaczeniu, spopularyzowanym przez Termana, odnosi się do Wielkiej zdolności intelektualnej mierzonej wydajnością na znormalizowanym teście inteligencji. W drugim i bardziej popularnym znaczeniu, wywodzącym się z prac XIX-wiecznego angielskiego naukowca Sir Francisa Galtona, określa zdolności twórcze wyjątkowo wysokiego rzędu, czego dowodem są rzeczywiste osiągnięcia—zawsze pod warunkiem, że takie osiągnięcie nie jest jedynie wartością przejściową lub wynikiem przypadkowego urodzenia.
dzięki uprzejmości National Portrait Gallery, London
geniusz wyróżnia się talentem, zarówno ilościowo, jak i jakościowo. Talent odnosi się do rodzimej zdolności do jakiegoś szczególnego rodzaju pracy i oznacza stosunkowo szybkie i łatwe nabycie określonej umiejętności w danej dziedzinie (sferze działalności lub wiedzy). Z drugiej strony geniusz to oryginalność, kreatywność, umiejętność myślenia i pracy w obszarach, które wcześniej nie były badane-dając w ten sposób światu coś wartościowego, czego inaczej by nie było.
podjęto wiele prób wyjaśnienia natury i źródła geniuszu, a także wiele badań związku geniuszu z szaleństwem. Galton, który zainaugurował systematyczne badanie geniuszu, sformułował teorię, że geniusz jest bardzo skrajnym stopniem trzech połączonych cech-intelektu, gorliwości i siły pracy—które są wspólne dla wszystkich osób w różnych „stopniach.”W swoim dziedzicznym geniuszu (1869) wysunął ideę, że geniusz, mierzony wybitnymi osiągnięciami, ma tendencję do biegania w rodzinach. Stało się to kontrowersyjnym punktem widzenia, a od czasu jego wprowadzenia naukowcy nie zgadzali się co do stopnia, w jakim dziedziczność biologiczna, w odróżnieniu od edukacji i możliwości, jest odpowiedzialna za wielkie różnice w osiągnięciach między jednostkami.
badacze krytykowali również definicje geniuszu, które wykluczają wszystkie lub większość kobiet i członków grup mniejszościowych—lub każdego, kto nie ma dostępu do szkolenia i możliwości w bardziej powszechnie mierzonych obszarach ludzkich osiągnięć—z szeregów geniuszy, pomimo wyraźnej obecności nadzwyczajnych zdolności intelektualnych w tych populacjach we wszystkich epokach i kulturach. Tak zdefiniowany potencjalny geniusz może zostać nierozpoznany lub niewykorzystany.
nowe sposoby opisywania geniuszu prawie zawsze zawierają zdolność, kreatywność, opanowanie dziedziny i inne cechy osobowości, takie jak autonomia i zdolność do wytrzymałości. Jedną z ważnych współczesnych perspektyw, opracowanych przez amerykańskiego psychologa Howarda Gardnera, jest teoria wielorakich inteligencji. Gardner zidentyfikował co najmniej osiem szczególnych typów inteligencji. Jak wszystkie cechy ludzkie, uważa się, że te tak zwane „wielorakie istoty inteligentne” są rozmieszczone relatywnie równomiernie w całej populacji. Jest jednak prawdopodobne, że geniusz rodzi się z niezwykłymi zdolnościami przynajmniej w jednym z tych obszarów. Osiem kluczowych inteligencji Gardnera może być użyte do zilustrowania geniuszu w poszczególnych dziedzinach. Na przykład wielcy pisarze mają inteligencję językową; genialni naukowcy mają inteligencję matematyczno-logiczną; wybitni artyści wykazują inteligencję przestrzenno-wizualną; wielcy muzycy rodzą się z inteligencją muzyczną; utalentowani tancerze mają inteligencję kinestetyczną; wielcy przywódcy przodują w inteligencji interpersonalnej; odnoszący sukcesy terapeuci mają inteligencję intrapersonalną; A znani odkrywcy mają inteligencję naturalistyczną. Do tych kategorii amerykański psycholog Robert A. Emmons dodał inteligencję duchową, obserwowaną u prominentnych przywódców religijnych. Neuropsycholodzy poszukiwali fizjologicznych podstaw dla tych inteligencji w ludzkim mózgu i nastąpił wyścig, aby opracować odpowiednie środki oceny każdej z tych zdolności.
urodzony na Węgrzech amerykański psycholog Mihalyi Csikszentmihalyi przedstawił sposoby, w jakie kreatywność i opanowanie dziedziny odnoszą się do rozwoju geniuszu. Jego badania nad wybitnymi Mężczyznami i kobietami pokazały, jak wielkie twórcze osiągnięcie nie może istnieć bez opanowania umiejętności i specyficznej wiedzy na temat danej dziedziny. Można to osiągnąć tylko poprzez doskonałe szkolenie i dostęp do doświadczonych nauczycieli i mentorów. W tym samym czasie, Csikszentmihalyi zademonstrował związek między twórczym geniuszem a „flow”, stanem umysłu, w którym twórcza Jednostka doświadcza poczucia wyzwania, ponadczasowości i jedności z wykonywaną pracą. Wreszcie, w badaniu osobowości wybitnych osób, Csikszentmihalyi zidentyfikował wspólne atrybuty w ich makijażu psychologicznym. Jedną z takich cech jest autonomia, która jest potrzebna do pracy w pojedynkę i do odważnego wyrażania nowych lub rozbieżnych punktów widzenia. Innym przykładem jest wytrzymałość, która obejmuje zdolność do przetrwania, wykonywania zadań i podążania za nimi—cechę, którą wydają się mieć wszyscy prawdziwi geniusze.
cechy skrajnego geniuszu mogą jednak wiązać się z unikalnymi problemami. Podczas gdy Terman stwierdził, że dzieci o wysokiej inteligencji ogólnej, sklasyfikowane jako” utalentowany „lub” potencjalny geniusz”, są średnio lepsze od innych dzieci pod względem budowy ciała i zdrowia oraz emocjonalnej i społecznej regulacji, badania Hollingwortha (a także nowsze badania) wykazały, że głęboko uzdolnione dzieci mogą cierpieć na wiele problemów związanych z ich wyraźnym odchyleniem od rówieśników w wieku. Niedawni obserwatorzy wysoce uzdolnionych wskazują na różne intrapsychiczne i interpersonalne stresory, które towarzyszą” asynchronicznemu ” rozwojowi geniuszy.
jest więc zagadką, że podczas gdy pewne cechy osobowości sprzyjają niezwykłym osiągnięciom, niektóre zaburzenia psychiczne są najwyraźniej związane z ekstremalnym geniuszem. Na przykład amerykański matematyk i laureat Nagrody Nobla John F. Nash opublikował swoją wpływową pracę na temat teorii gier w 1950 roku w wieku 22 lat. W 1958 został profesorem w Massachusetts Institute of Technology (MIT), ale w 1959 wskutek choroby psychicznej zrezygnował ze stanowiska wykładowcy. Choroba afektywna dwubiegunowa, najczęściej diagnozowane zaburzenie twórczych geniuszy, charakteryzuje się ekstremalnymi wahaniami nastroju, od radości po depresję i jest szczególnie związana z artystami, pisarzami, muzykami i przedsiębiorcami. Amerykański psychiatra Kay Jamison zasugerował, że chociaż większość ludzi, którzy mają to zaburzenie, jest przez nie osłabiona, mogą istnieć sposoby, w które ekstremalna energia i ekspansywność umiarkowanego stanu maniakalnego może przyczynić się do niezwykłych wyczynów produktywności, które charakteryzują wielu geniuszy. Nawet umiarkowane ilości depresji, z towarzyszącą jej krytycznością (tj. niebezpieczeństwem lub ryzykiem), mogą poprawić zdolność geniuszy do narzucania ścisłej oceny ich pracy po ataku twórczej produkcji. Niemniej jednak wydaje się, że w przeważającej części geniusze z tym zaburzeniem zmagali się z nim bardziej niż z niego skorzystali.
wielu uczonych uważa, że geniusz jest funkcją zarówno dziedziczności, jak i środowiska. Pierwotny potencjał wyjątkowych osiągnięć może być dziedziczony, ale urzeczywistnienie tego potencjału zależy również, przynajmniej do pewnego stopnia, od możliwości, treningu, opanowania dziedziny, zdolności do doświadczania przepływu, autonomii, wytrzymałości i kombinacji dziedzicznych i społecznie wpływających cech osobowości. Zobacz też: uzdolnione dziecko; cudowne dziecko.